Profilaktyka w ochronie sadów – lepiej zapobiegać niż leczyć

Metody chemiczne w zależności od sposobu działania można podzielić na ochronne, lecznicze i wyniszczające. Niezawodne działanie ochronne wykazują fungicydy kontaktowe: wśród nich Miedzian, Kaptan, Sadoplon. Środki na bazie miedzi, kaptanu i tiuramu są  stosowane w sadownictwie od dziesiątków lat w wielu krajach, w tym także w Polsce i nadal stanowią podstawę zabiegów zapobiegawczych w ochronie sadów przed najważniejszymi chorobami takimi jak parch jabłoni. Ale nie tylko. W przypadku Kaptanu i Sadoplonu to także gorzka zgnilizna wiśni - jedna z najważniejszych chorób drzew pestkowych o dużym znaczeniu gospodarczym. Także ważne są preparaty miedziowe. Należą one do najstarszych związków stosowanych w ochronie roślin. Pierwszym z nich była ciecz bordowska wykorzystywana już pod koniec XIX wieku do ochrony winnic francuskich przed mączniakiem rzekomym. W latach 20-tych XX wieku nastąpił gwałtowny rozwój fungicydów miedziowych. Są takie, które po różnych modyfikacjach stosuje się  do dziś. Preparaty miedziowe, które odznaczają się wysoką skutecznością w zwalczaniu chorób bakteryjnych, dobrym działaniem zapobiegającym rozwojowi chorób grzybowych, oraz niską toksycznością, to nadal najlepsza profilaktyka w ochronie roślin. Miedzian, Kaptan, Sadoplon są to fungicydy, które odgrywały i nadal odgrywają istotną rolę w ochronie sadów przed chorobami powodowanymi przez wiele  patogenów jak: Venturia inaequalis, Glomerella cingulata, Taphrina deformans, Ervinia amylovora.

Przystępując do ochrony drzew owocowych w sadach warto przeanalizować kilka czynników, między innymi położenie sadu, wiek drzew, sposób prowadzenia drzew, możliwość zaistnienia odporności uprawianej odmiany, także efektywność ochrony w roku poprzednim. Szczególnie ważnym elementem jest przygotowanie dobrego planu ochrony chemicznej dostosowanego do określonych faz fenologicznych i lokalnie panujących warunków w sadzie. Podstawą ochrony powinny być środki o działaniu powierzchniowym zapewniające skuteczną i dobrą ochronę w myśl zasady, że lepiej zapobiegać  chorobie niż ją leczyć.

I tak do pierwszych zabiegów w fazie pękania pąków, ukazywania się pierwszych fragmentów liści zaleca się stosowanie preparatów na bazie miedzi, w fazie mysiego ucha – związki miedziowe i kaptan, w fazie różowego pąka, kwitnienia, opadania płatków kwiatowych - kaptan,  po kwitnieniu  aż do fazy po czerwcowym opadzie – kaptan oraz preparaty zawierające tiuram. Wybór właściwego fungicydu i termin zabiegu, a także technika samego opryskiwania zadecydują o skuteczności chemicznej metody ochrony w walce z chorobami.

Fungicydy zapobiegawcze muszą być zastosowane przed infekcją lub ewentualnie w jej trakcie. Należy pamiętać, że stosowanie takich środków po infekcji  jest zupełnie nieefektywne, gdyż fungicydy kontaktowe nie mają działania systemicznego, nie  wnikają do tkanek roślin i nie są w nich rozprzestrzeniane, wobec czego nie zniszczą grzyba, który rozwija się wewnątrz rośliny. Działanie fungicydów ochronnych polega na hamowaniu kiełkowania zarodników grzybów chorobotwórczych i niedopuszczenie do rozwoju grzybni w tkankach roślinnych. Po aplikacji na roślinę, wszystkie środki kontaktowe pozostają na powierzchni chronionych organów, tworząc warstwę ochronną. Po naniesieniu środków na rośliny powinny one zdążyć wyschnąć, gdyż wtedy stają się bardziej odporne na zmywanie przez deszcz. Warunkiem dobrej skuteczności  środków kontaktowych jest zapewnienie dokładnego pokrycia roślin cieczą użytkową. Zabiegi opryskiwania powinny być powtarzane tak często, jak tego wymaga utrzymanie obecności warstwy preparatu na całej powierzchni nadziemnych części roślin. 

Stosując fungicydy kontaktowe trzeba mieć na uwadze kilka czynników, które modyfikują ich działanie i decydują o  efektywności. Najważniejszym, który zmienia  działanie tych środków  jest deszcz powodujący ich zmycie. Suma opadów 20-25 mm po opryskaniu zmywa ochronną powłokę preparatu i minimalizuje jego skuteczne działanie. Także gwałtowny opad burzowy, mniejszy niż 20 mm deszczu potrafi całkowicie zmyć środek z powierzchni opryskiwanej. W takich  sytuacjach działanie ochronne preparatów zapobiegawczych jest zwykle niedostateczne i koniecznym staje się powtórzenie zabiegu.

Duże znaczenie po zastosowaniu fungicydów powierzchniowych  ma przyrost powierzchni blaszek liściowych. Trwałość preparatów powierzchniowych na blaszkach liściowych określa się na 6-8 dni do końca kwitnienia oraz 10-14 dni po kwitnieniu.

Stosując preparaty kontaktowe należy pamiętać, że młode liście na pędach są zwinięte i w czasie zabiegu pokrywane są preparatami tylko z jednej strony. Powierzchnia liścia powiększa się  bardzo szybko, szczególnie w okresie kwitnienia drzew powodując, że działanie naniesionego fungicydu kontaktowego jest w pewnym momencie niewystarczające, ponieważ codziennie pojawiają się nowe, niezabezpieczone przyrosty. Dlatego też w przypadku preparatów prewencyjnych ważne jest, by  zabiegi na powierzchni liści, pąków, kwiatów i pędów, wykonać wielokrotnie.

Fungicydy o działaniu powierzchniowym są typowymi preparatami zapobiegawczymi o niespecyficznym sposobie działania, który nie sprzyja powstawaniu form odpornych patogenów i tym samym należą one do grupy związków o niskim ryzyku powstawania odporności. Mają więc istotne znaczenie w przygotowywaniu strategii antyodpornościowej.

Wybór fungicydów zapobiegawczych jest bardzo duży, różnią się skutecznością działania. Miedzian i Kaptan należą do najbardziej skutecznych fungicydów kontaktowych. Ich efektywność mierzona jest wysokim procentem skuteczności zwalczanych patogenów, czego dowodzą badania skuteczności przeprowadzone miedzy innymi w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach.

Fungicydy kontaktowe  to podstawa  ochrony sadów, w myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć. Fungicydy o działaniu interwencyjnym i wyniszczającym należy stosować  tylko wtedy, gdy jest to bezwzględnie konieczne.