Szpeciele na drzewach owocowych wczesną wiosną

Szpeciele należą do podgromady roztoczy i są  najmniejszymi szkodnikami zasiedlającymi uprawy drzew owocowych. Można je zobaczyć i dokładnie zidentyfikować (gatunek) dopiero w bardzo dużym powiększeniu mikroskopu. Na większości roślin powodują przede wszystkim deformacje i uszkodzenia liści poprzez zawijanie ich krawędzi czy znaczne przebarwienia blaszki liściowej. Żerując wysysają sok z liści, pąków, młodych pędów czy zawiązków owocowych, co w następstwie skutkuje zahamowaniem fotosyntezy, wzrostem transpiracji a także obniżeniem zawartości chlorofilu, cukrów i fosforu. Ich szkodliwość odbija się na jakości plonu ostatecznego. Wiele szpecieli jest również wektorami wirusów, mykoplazm czy grzybów, wywołujących różne choroby roślin. Łagodne zimy, długotrwałe susze i wyższe  temperatury wczesną wiosną przyczyniają się do liczniejszego wychodzenia ich z miejsc zimowania a także sprzyjają ich szybszemu ich rozwojowi (kolejne pokolenia). I dlatego należałoby przyjąć odpowiednio wcześnie właściwą strategię ochrony przeciw tym małym, ale „groźnym” szkodnikom. Program zabiegów powinien być dostosowany do aktualnie panujących warunków pogodowych właśnie w okresie wczesnowiosennym, na początku sezonu wegetacyjnego.

GRUSZA

Podskórnik gruszowy (Eriophyes pyri) jest małym (0,2 mm) białym szpecielem, wrzecionowatego kształtu, który występuje głównie na gruszy i rzadziej na jabłoni, głogu, irdze i in. Zimują samice ukryte pod łuskami pąków. Wiosną po ruszeniu wegetacji, przemieszczają się w ich głąb i tam żerują u nasady liści. Właśnie w pąkach rozwija się I pokolenie szkodnika, a samice wchodzą do liści i tam żerują i składają jaja. W tkankach liści rozwija się II pokolenie, a samice III pokolenia w lipcu opuszczają liście i wędrują do pąków. Zasiedlone przed podskórnika pąki są nabrzmiałe, a wyrastające z nich liście zdeformowane (różna długość ogonków liściowych). Na powierzchni liści pojawiają się liczne, żółtawe „pęcherzyki”, które po czasie brązowieją. Ten gatunek szpeciela może opanowywać również gruszki, na powierzchni których powstają małe czerwonawe plamki w efekcie ich żerowania. Szkodnik jest najbardziej groźny w szkółkach i młodych nasadzeniach grusz, gdzie jego intensywne żerowanie może znacząco wyhamować wzrost drzewek.

Wzdymacz gruszowy (Epitrimerus pyri) to również mały (0,15 mm) słomkowożółty szpeciel o wrzecionowatym ciele. Jest gatunkiem monofagicznym, ponieważ występuje tylko na gruszy. Zimują osobniki dorosłe, samice ukryte w spękaniach kory. Na przełomie marca / kwietnia szpeciele te zasiedlają pąki i rozpoczynają żerowanie po spodniej stronie liści i tam również składają jaja. Samice ostatniego pokolenia w lipcu schodzą do zimowych kryjówek (szczeliny i zagłębienia kory). Podobnie jak u poprzedniego szkodnika gruszy, w ciągu roku występują aż III pokolenia rozwojowe. Szpeciel ten żeruje gromadnie po spodniej stronie liści powodując  łódkowate wyginanie się blaszek liściowych i ich zaginanie do środka. W sytuacji silnej presji szkodnika mogą powstawać również wzdęcia liści i ich wcześniejsze żółknięcie i zasychanie. Po spodniej stronie liści a także gruszkach (zagłębienie kielichowe) w efekcie żerowania tego szkodnika mogą powstawać ordzawienia. Przy silnym opanowaniu drzewek w szkółce albo w młodych kwaterach może dojść do całkowitego zahamowania ich wzrostu.

Zwalczanie podskórnika i wzdymacza gruszowego

Obydwa szpeciele należy zwalczać przed kwitnieniem w okresie pękania pąków (BBCH 53-55) i do zielonego pąka gruszy (BBCH 56). W pierwszym okresie bardzo dobre efekty znacząco ograniczające populację uzyskuje się poprzez zabieg preparatami olejowymi (2%) w mieszaninie z produktami siarkowymi (8-10 kg/ha). Zwrócę uwagę, że ta mieszanina może być stosowana tylko do momentu ukazania się zielonej tkanki. Aktualnie jest już zbyt późno na jej stosowanie, gdyż można wywołać fitotoksyczność na pąkach i pędach. Wskazane jest użycie oleju (parafinowy / mineralny) a dopiero za 4-5 dni siarki (granulat / płyn) lub odwrotnie (w zależności od warunków pogodowych). W drugim okresie (do zielonego pąka) dobrym rozwiązaniem będzie mieszanina oleju (1-1,5%) lub preparatu silikonowego (0,1-0,15%) z insektycydem zawierającym fenpiroksymat (1,0-1,25 l/ha i tylko raz w sezonie). Po wspomnianym minimum 4 dniowym interwale od aplikacji oleju, można użyć ponownie produkt siarkowy (5-7 kg/ha) ograniczający populację obydwu szpecieli.

Charakterystyczne objawy wysysania soków z liści gruszy przez podskórnika gruszowego

JABŁOŃ

Pordzewiacz jabłoniowy (Aculus schlechtendali) to wrzecionowaty, niewidoczny gołym okiem, beżowy szpeciel o wielkości 0,16 mm, występujący przeważnie na jabłoni. W naturalnych kryjówkach, takich jak: spękania kory, pod łuskami pąków itp. zimują samice. W kwietniu opuszczają je i wchodzą do rozwijających się pąków liściowych, gdzie żerują i składają jaja (u nasady ogonków liściowych). Dalszy rozwój odbywa się na spodniej stronie liści. Szpeciel ten ma wyjątkowo nawet do V pokoleń w ciągu sezonu wegetacyjnego (od kwietnia do września). Opanowane przez szkodnika liście najczęściej marszczą się, a na zasiedlonych w późniejszym okresie powstają brunatne, szerokie smugi. Częstym objawem jest matowienie oraz łódeczkowate wyginanie się liści wzdłuż nerwu głównego. W skrajnych przypadkach liście więdną i przedwcześnie opadają. Szkodliwość tego szpeciela dotyczy również owoców. Na rosnących zawiązkach jabłek szkodnik przyczynia się do powstawania ordzawień skórki zwłaszcza w okolicach zagłębienia kielichowego – stąd nazwa tego szpeciela. Porażone w wyniku żerowania jabłka bardzo słabo się wybarwiają. Występowanie szkodnika jest różne w zależności od wieku i stanu drzewa. Na drzewach z silnymi pędami jednorocznymi, największe jego skupiska znajdują się pomiędzy pąkami a pędem, wokół pąków śpiących oraz w miejscu wyrastania pędu. Na drzewach o słabych pędach jednorocznych szpeciele przebywają w fałdach skórki na krótkopędach, w spękaniach kory i pod pierwszą łuską pąków. Szczególnie niebezpieczny jest w szkółkach i w młodych sadach, gdzie potrafi całkowicie zahamować wzrost wegetatywny drzewek.  

Podskórnik jabłoniowy (Eriophyes mali) jest gatunkiem szpeciela bardzo podobnego do podskórnika gruszowego, ale występującego na jabłoni. Opis szkodnika - patrz powyżej podskórnik gruszowy.

Zwalczanie pordzewiacza jabłoniowego

Stosowanie preparatów olejowych w fazie pękania pąków (BBCH 52-53) łącznie z produktami siarkowymi znacząco ogranicza występowanie tego szkodnika. Kluczowym zabiegiem insektycydowym jest okres przed samym kwitnieniem drzew (na 2-4 dni przed) czyli faza „mocnego” różowego pąka (BBCH 57), kiedy zaleca się użyć: fenpiroksymat (1,2-1,5 l/ha) w mieszaninie z olejem (1-1,5%) lub preparatem silikonowym (0,1-0,15%). Pierwszy należy stosować tylko raz w sezonie. Zabieg ten jest konieczny przede wszystkim w sadach, w których w roku poprzednim obserwowano uszkodzenia liści lub podczas lustracji stwierdzono przekroczenie progu szkodliwości. Zwalczanie powinno się również wykonywać w kwaterach szczególnie zasiedlanych odmian jak: ‘JONAGOLD’ i sporty, ‘SAMPION’ i sporty, ‘IDARED’ i sporty, ‘DELIKATES’, ‘GALA’ i sporty, ‘LIGOL’ czy ‘ELSTAR’.

Łudeczkowate młode liście jabłoni – objawy żerowania pordzewiacza jabłoniowego

Zwalczanie podskórnika jabłoniowego

Aktualnie brak zarejestrowanych preparatów do jego zwalczania przed kwitnieniem. Produkty siarkowe stosowane do zwalczania mączniaka jabłoni w dużej mierze ograniczają tego szpeciela oraz inne metody ograniczania – patrz powyżej podskórnik gruszowy.

ŚLIWA

Pordzewiacz śliwowy (Aculus fockeui) jest słomkowożółtym szpecielem o długości     0,17 mm. Głównie zasiedla śliwy żerując na spodniej stronie liści. Może występować również na brzoskwini, moreli i rzadko na wiśni czy czereśni. W skupieniach po kilkaset sztuk zimują samice w spękaniach kory oraz pod łuskami pąków. Wiosną, w kwietniu samice przechodzą na rozwijające się pąki, gdzie u podstawy liści lub na ich dolnej skórce składają jaja. Pod koniec lipca samice ostatniego pokolenia schodzą do miejsc zimowania. W ciągu roku rozwija się IV-V pokoleń tego szkodnika. Objawy żerowania tego szpeciela są dość charakterystyczne. Na młodych pędach powstają marmurkowe, ceglastoczerwone przebarwienia i pękające skorkowacenia. Takie same uszkodzenia mogą wystąpić również na skórce śliwek, które znacznie obniżają ich jakość. Wierzchołki pędów mają skrócone międzywęźla. Często tworzą się tzw. czarcie miotły czyli licznie wybijające pędy bliżej wierzchołka. Porażone żerowaniem liście są mniejsze, pomarszczone, bardziej sztywne i kruche, mają też wyraźnie grubsze nerwy. Przybierają potem brązowe zabarwienie. Z czasem liście takie opadają, a wierzchołki pędów zasychają. Szkodnik ten jest szczególnie niepożądany w młodych sadach, w których uszkodzenia pędów i liści mogą bardzo niekorzystnie odbić się na wzroście drzew, ale również na słabszym ich kwitnieniu i owocowaniu.

Zwalczanie

Zabieg produktem olejowym (2%) zwalczający misecznika śliwowca przed kwitnieniem – faza pękania pąków (BBCH 52-53) również ogranicza występowanie pordzewiacza śliwowego. Kluczowym momentem zwalczania tego szpeciela jest oprysk między zielonym a białym pąkiem śliwy (BBCH 55-57) stosując insektycyd zawierający fenpiroksymat (1,25-1,5 l/ha) tylko raz w sezonie albo preparat na bazie oleju rydzowego (1,2%), szczególnie w kwaterach, gdzie stwierdzono w poprzednim roku objawy żerowania.

Dodatkowe metody ochrony przed szpecielami  

Profilaktycznie powinno się zakładać kwatery z drzewek wolnych od tych szkodników pochodzących z kwalifikowanych szkółek. W uprawach ekologicznych w/w gatunków drzew owocowych do znacznego ograniczania populacji opisanych szpecieli stosuje się wprowadzanie drapieżnej fauny pożytecznej. Drapieżne roztocza odżywiają się szpecielami. Można zawieszać filcowe opaski lub przenosić wraz z gałązkami jabłoni z kwater (gdzie występuje) dobroczynka gruszowca (Typhlodromus pyri). Dodatkowo można rozwieszać w koronach drzew specjalne saszetki wodoodporne zawierające dobroczynka wielożernego (Amblyseius andersonii).